Op de lagere school zat ik in de klas bij Dick, zoon van een nederlandse vader en een duitse moeder. Hoe het gesprek er op kwam weet ik niet meer, maar ineens werd Dicks mamma heel emotioneel. We spraken over de oorlog en zij vertelde iets wat ik mijn leven niet meer vergeten ben. Zij woonde aan de grens met Polen en vertelde dat het de Polen waren die de oorlog met Duitsland waren begonnen. Zij waren als eerste de grens overgestoken. Pas toen ik ouder was begreep ik waar deze vrouw mee moet hebben geworsteld. Niet alleen dat vreselijke schuldgevoel, maar je tegelijkertijd niet kunnen voorstellen hoe je gehersenspoeld bent door de leiders van je land. Je zal tegenwoordig maar wonen aan de grens met Rusland en je kinderen wijsmaken dat de Oekraïners met de oorlog zijn begonnen. De grondslag voor enkele generaties wederzijds wantrouwen. De leider schept het karma van een heel volk.